Osmanlije su 1435. godine provalile u srednju Bosnu. Tom prilikom osvojeno je nekoliko tvrđava među kojima i Vrhbosna, gdje je 1436. godine prenijeto i namjesništvo. Vjerovatno je od tada i Visoko bilo pod vlašću Osmanlija. Poznate su dvije vakufname iz 1477. i 1526. godine. Po prvoj Visoko je selo, a po drugoj kasaba sarajevske nahije. U toj najranijoj fazi vlasti, Visoko nastavlja da živi svoj raniji život, gotovo netaknut u privrednom i društvenom pogledu.
U formiranju grada Visokog orijentalno-islamskog tipa, veoma značajnu ulogu je odigrao bosanski namjesnik Ajas-paša, koji je dao podići komplekse građevinskih objekata koji su činili jezgro novog grada. Sagradio je most na rijeci Bosni, mnoge trgovačke dućane i javna kupatila. U XV stoljeću podigao je zaviju, vjerovatno u periodu između 1485. i 1489. godine, koja je služila sličnoj svrsi kao imareti tj. javne kuhinje. Ajas-beg je također uvakufio jedan hamam, više dućana i bostan u Visokom.
U XVI stoljeću dolazi do stabilnijeg uticaja na kulturu i način života u Visočkoj nahiji. Glavni činioci u razvoju kulture u Visokom su bile džamije i njihovi službenici. Doprinos orijentalnoj kulturi dao je i Nasuh Matrakči koji je živio u Visokom početkom XVI stoljeća. Prva podignuta džamija je Šerefudinova. Sagrađena je između 1516. i 1524. godine, a oko nje je time nastalo i prvo muslimansko naselje. Prema Kreševljakoviću, najstarija džamija u Visokom je u Perutac mahali i sagradio ju je hadži Ibrahim, a poslije nje je Šerefudinova džamija, ne isključujući i suprotnu mogućnost.
Godine 1526. podignuta je i prva osnovna škola u kojoj su muslimanska djeca dobivala osnovna znanja. Podigao ju je Mustafa, sin Ishakov, zvani Muslihudin Čekrekčija. U ovoj školi djeca su učila arapski jezik i pravilno učenje Kur’ana. Ova škola je prva organizovana škola institucionalnog tipa u našim krajevima. Mahala Čekrekči Muslihudina sagrađena je uz samu školu.
Prvi objekti nakon Osmanskog osvajanja sagrađeni su oko Ajasbegovog hamama, tu se nalazi i čaršija te dućani. Proces razvoja Visokog nastavlja se i u XVII stoljeću gdje je stabilizacijom vlasti počeo da se širi sam grad. Počele su se graditi nove gradske četvrti, najveća je bila mahala Alaudinove džamije, formirana u blizini istoimene džamije koju je sagradio Alaudin Šerefudin. Džamija je sagrađena između 1540. i 1570. godine.
U periodu između 1570. i 1604. godine sagrađena je mahala Piri-paše. Osmanlije su u Visokom promijenili konfesionalnu strukturu čime su stvoreni uslovi za širenje i uspon kulture, a kršćanska kultura se polahko počela sužavati. Treba istaći da je razvoj kulture tekao uporedo sa razvojem gradova.
U Visokom je veliki značaj imala prerada stočnih proizvoda, prvenstveno prerada kože, odakle su se razvili kožarski, sarački, krznarski i obućarski zanati. Koliko je važan bio zanat vezan za kožu govori i postojanje mahale tabaka Murevveta, koja je formirana prije 1570. godine. Osim nje mnoge mahale su nosile ime po zanatima. Tabaci su bili najbrojnije zanatlije u Visokom, njihov kapacitet je bio iskorištavan kada se u Evropi pojavila velika potražnja za kožom, nakon čega će raditi i na izvozu.
Visoko se razvijalo i kao trgovački centar jer se nalazilo na raskrsnici važnih prometnica. Dolinom rijeke Bosne povezivalo se sa Panonijom, te sa ušćem Neretve dalje prema Ugarskoj. Dodatna pogodnost je bila i to što su rudarska središta bila u neposrednoj blizini. Roba se uvozila iz Venecije, Dubrovnika i drugih gradova.
Visoko je dolaskom Osmanlija izgubilo svoj značaj koji je imalo za vremena srednjovjekovne Bosne. Sada ono biva u zaleđini događaja, a centralne stvari se prebacuje u Sarajevo. To je sa jedne strane pozitivno tek toliko da Visoko ne trpi upade i nema toliku bitnost kao što ima Sarajevo, pa se s tim u vezi i manje iscrpljuje ekonomski i vojno. Nije središte događaja i puteva pa je manje upada na teritorij i manja je vjerovatnoća uništavanja grada. Negativan faktor je što ne uživa značaj koji bi doveo do još većeg razvoja grada, kako kulturno, urbano i privredno, tako i socijalno i demografski.
Ipak, pošto se Visoko nalazi nedaleko od Sarajeva, time su i određeni putevi usko vezani za Sarajevo, čime je dobio na značaju i izgradnji.
Usponom Osmanskog Carstva dolazi do uspona gradova, koji su politiku Porte uvijek preživljavali kroz razne poreze i namete. Zato i grad Visoko svoj razvojni put prati linijom razvoja čitavog Carstva, kao neodvojive cjeline unutar mnogih promjena.
Nejra Muhamedagić
Posjeti.ba