Somun je vrsta malog hljeba – lepine, koji prema bosanskoj tradiciji zauzima važno mjesto na ramazanskom meniju. Mada se uvijek mogu kupiti u pekarama, somuni najljepše mirišu za vrijeme Ramazana. Zato se kaže da je miris somuna – miris Ramazana.
Razlika izmedju običnog i ramazanskog somuna je u tome što se ramazanski somuni posipaju ćurekotom, koji somunima daje poseban ‘šmek’ i čiji miris prosto mami ljude da svrate u pekaru. U islamskom svijetu ćurekot je izuzetno cijenjena biljka. Arapi je zovu Habbatul barakah (Blagoslovljeno sjeme), zato što je Poslanik Muhammed a.s., prema Hadisu izjavio da u sjemenu ćurekota-crnog kumina postoji lijek za sve bolesti izuzev smrti, te da ova biljka donosi sreću i blagostanje. Zato se tokom Ramazana ćurokot izdašno posipa po somunima.
Somun ili samun
Iako izvorno potiču iz Indije, somuni su u Bosnu stigli preko Turske, gdje se ovakva vrsta hljeba naziva pide, dok se u zapadnim zemljama somuni i njima slična tijesta zovu pitte. Pitica, samun, lepina, lepinja, okrugli hljepčići još su neki od naziva po kojima je somun poznat na ovim prostorima. Prema kazivanju Mufida Garibije čuvenog sarajevskog arhitekte i dobrog poznavaoca historije grada prvi somun u Sarajevu je spremio je Gazi Husrev – begov intendant, koji se prezivao Somun, pa je po njemu ova vrsta “siromašnog” hljeba dobila naziv. Somuni, stara bosanska porodica osmanskih korijena i danas žive u Bosni i Hercegovini, a najviše ih ima u istočnoj Bosni.
U Bosni postoji višestoljetna tradicija spremanja somuna. Premda se radi o najjednostavnijoj vrsti hljeba za koji je osim brašna potrebno malo soli i vode, pravi ramazanski somun mogu spremiti samo majstori svog zanata. Stoga svaka čaršija ima svoju pekaru, u kojoj se spremaju najbolji somuni. U Sarajevu ih je nekoliko i smještene su u starom dijelu grada izmedju Baščaršije, Bistrika i Kovača.
Priprema somuna
Sama priprema somuna oduzima daleko više vremena od pečenja. Tijesto se mijesi hladnom vodom, a peče na vrlo visokoj temperaturi do 500 stepeni Celzijusa. Na ovako jakoj vatri somun se peče od 45 sekundi do 2 minute. Prilikom stavljanja somuna u pećnicu i njihovog vadjenja pekari koriste velike drvene lopate, s dugačkom drškom.
Somun je posebna vrsta hljeba jer po sebi ima po sebi šare u vidu mrežice koja podsjeća na mušebak (drvena rešetka na prozorima ženskih prostorija u muslimanskoj kući). Mrežice na somunu prave se pomoću duge metalne šipke omotane u bijelo platno i iste su od kada ih je prvi put iscrtao Gazi Husrev – begov intendant. Ne zna se zbog čega, ali u svim pekarama somune uglavnom mijese i peku muškarci.
Jednostavan, a ipak poseban
Mnogi se pitaju u čemu je tajna ramazanskih somuna. Recept za njihovo spremanje je veoma jednostavan: brašno, hladna voda, so, malo šećera, kvasca i ćurekota. Tako jednostavan, a tako poseban. Somuni se još uvijek mijese ručno i spremaju na isti način kako su se spremali stotinama godina unazad.
U svaki somun umiješana je mrvica ljubavi pekara koji žuri da spremi što više ramazanskih somuna, kako bi nahranili kupce, koji bez obzira na vjeru i naciju, u redovima strpljivo čekaju pred pekarom na svoju porciju somuna. Pravi somun osim po mirisu, prepoznaje se i po tome što je veoma tanak, spužvast i malo garav od vatre. Zato se nemojte iznenaditi kada vidite komšije koji radi somuna putuju s jednog kraja grada na drugi. Iftar nije iftar ako na sofri nije vruć somun.
E tako je u Bosni oduvijek bilo, tako će i ostati.